कमल थापाको खुलासा : राजासँग दलहरूको गोप्य 'डिल'

काठमाडौं- नेपालका निम्ति चुनावी राजनीतिभन्दा माथि उठेको एउटा साझा संस्था आवश्यक पर्छ । त्यसैले हामीले राजसंस्थासहितको लोकतन्त्रको मान्यता बोकेर हिँडेका हौं । 

विगतमा राजसंस्थालाई पाखा लगाएर गणतन्त्र स्थापित गरियो । एक दशकको अनुभव हेर्दा 'राजसंस्थासहितको लोकतन्त्रको मान्यता'को औचित्य अझै समाप्त भएको छैन । यसको सार्थकता अझ बढिरहेको छ भन्ने मुलुकमा अहिले भएका घटनाक्रमहरूले नै पुष्टि गरिरहेका छन् । 

सारा देश गणतन्त्रको मार्गमा छ भन्ने कुरामा म सहमत छैन । राजसंस्था वा गणतन्त्रका लागि जनताको प्रत्यक्ष अभिमत लिन जनमत संग्रह भएको छैन । पार्टीहरूले आ-आफ्ना एजेन्डाका रूपमा गणतन्त्रलाई बोकेर हिँडेका छन् । 

गणतन्त्र बोकेर हिँड्ने पार्टीहरूको पटक-पटक बहुमत आएकै आधारमा बहुसंख्यक जनता त्यसको पक्षमा छन् भन्न सकिन्छ । तर, जनमत संग्रह नगरिएसम्म जनताको झुकाव कता छ भन्न सकिन्न । 

थापासँग गरिएको कुराकानी भिडियोमा हेर्नुहोस्


म प्रजातन्त्र र जनताको सर्वोच्चतामा विश्वास गर्छु । यही कारणले हामी फरक विचार लिएर पनि राष्ट्रिय राजनीतिको मूलधारमा छौं । अहिलेको संविधान र संवैधानिक व्यवस्थासँग सहकार्य गरेर अगाडि बढिरहेका छौं । 

कहिलेकाहीं विभिन्न कारण र आधारमा भीडलाई पछि लगाउन सकिन्छ । तर, भीडले के भन्छ भनेर पछाडि लाग्नुभन्दा मुलुकको धरातलीय यथार्थलाई लिएर हिँड्न सक्नु नै नेतृत्वको विशेषता हो । कसले धेरै ताली बजाउँछ भनेर होइन, गाली खाएर पनि मुलुकको दुरगामी मान्यता राख्नुपर्छ भन्ने म ठान्छु । 

गणतन्त्रको खराबी पक्ष केलाउनुभन्दा पनि राजतन्त्रका सकारात्मक पक्ष के के हुन सक्छन् भन्ने सोच्नु उपयुक्त हुन्छ । विश्वमा गणतन्त्र भएका देशहरू पनि समस्यै समस्याबाट ग्रस्त छन् । उनीहरू प्रजातान्त्रिक मूल्य र मान्यताबाट विचलित भएका छन् । र, विपन्न पनि छन्  । 

११ वैशाख ०६३ को शाही घोषणाअघि माओवादीबाहेकका दलले राजासँग ०४७ सालको संविधानमा टेकेर संविधानसभाको चुनाव गर्ने र त्यसमार्फत् संविधान बनाउने सहमति गरेका थिए । 

अर्कातिर राजसंस्था भएका देशमा पनि प्रजातन्त्र अत्यन्तै सशक्त छ । जनताको आर्थिक अवस्था राम्रो छ । सुशासन कायम रहेको पनि देखेका छांै  । राजतन्त्र र वा गणतन्त्र आफैंमा ठीक बेठीक भन्नुभन्दा पनि के आवश्यक छ भन्ने कोणबाट सोच्नुपर्छ । 

नेपालको विशेष किसिमको भूराजनीति छ । एकातिर विशाल चीन छ भने अर्कोतर्फ भारत । उनीहरूका फरक-फरक राजनीतिक व्यवस्था र मान्यता छन् । दुवैबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा छ । आफ्नो स्वतन्त्रता र सार्वभौमिकता कायम राख्न हाम्रोजस्तो सानो देशमा चुनावी राजनीतिभन्दा माथि उठेको एउटा साझा संस्था आवश्यक भएको हो । 

चुनावी राजनीतिमा लागेका नेता यदाकदा बाह्य शक्तिको प्रभावमा पर्ने गरेका छन् । चुनाव लड्नका लागि मात्र होइन, आन्दोलन र दैनिक पार्टी सञ्चालनका निम्ति पनि विदेशीको सहयोग लिने गर्छन् । 

नेपालका राजनीतिक दल र तिनका नेता बाह्य सहयोगमा निर्भर छन् ।  विदेशीले दिने सहयोगको पछाडि उनीहरूको स्वार्थ गाँसिएको हुन्छ । त्यसकारण नेपालको स्वतन्त्र सार्वभौमसत्तामाथि कहिलेकाहीं आघात पुग्छ । त्यसबाट माथि उठेको एउटा संस्थाको आवश्यकता त्यही कारण परेको हो । 

नेपालमा सयभन्दा बढी जातजाति, भाषाभाषी र धर्म, संस्कृति छन् । ती सबैलाई एउटै सूत्रमा आवद्ध गर्ने आधार के ? कुनै राजनीतिक पार्टी र दलको नेता एकताको सूत्र हुनसक्छ ? त्यही विविधतामा एकता कायम गर्न  सबैको साझा राजसंस्था रहनुपर्छ भन्ने हाम्रो मान्यता हो । 

सबैका अलग मान्यता हुन्छन् । गणतन्त्रको वकालत गर्नेले पनि आफ्नो मान्यता अगाडि सार्न सक्छन् । नेपालको सन्दर्भमा राजसंस्थाको विचारलाई अँगाल्नुको कारण पनि यही हो । 

नेपालमा गणतन्त्र विदेशबाट आयातीत हो भन्ने कुरामा कुनै द्विविधा छैन । अलिकति पनि इमान, जमान भएको व्यक्तिले छातिमा हात राखेर भन्ने हो भने नेपालमा गणतन्त्रको विजारोपण बाह्य शक्तिले नै गरेको हो । 

विगतमा कम्युनिस्ट पार्टीहरूले गणतन्त्रको कुरा उठाए । तर, ०४६ सालको परिवर्तनपछि राष्ट्रिय राजनीतिको वामपन्थी मूलधारले पनि राजासँग सहकार्य गरेर जाने नीति अवलम्बन गरेको हो । 



राजसंस्थाका केही कदम विवादास्पद भए होला । त्यसमा हामीले समझदारी कायम गर्न सकिन्थ्यो । तर, बाह्य शक्तिको सहयोगमा राजसंस्था हटाउने प्रयास गरियो । ०६२/६३ को आन्दोलन र त्यसपछिका घटनाक्रम नियाल्दा यो कुरा प्रष्ट बुझिन्छ । 

गणतन्त्र कति समय टिक्छ या टिक्दैन भन्ने समयले निर्धारण गर्छ । फेरि राजसंस्था फर्किन सम्भव छ कि छैन भन्ने कुरा पनि धेरै कुरामा निर्भर हुन्छ । 

मैले राजासहितको लोकतन्त्रको वकालत गर्नु सैद्धान्तिक निष्ठाको कुरा हो । भोलि फर्किन्छ कि फर्किंदैन, सम्भव छ कि छैन भनेर होइन । आवश्यकता छ कि छैन भनेर हामीले यो एजेन्डा बोकेर हिँडेका हौं ।

११ वैशाख ०६३ मा राजाबाट भएको घोषणा आन्दोलनकारी दल र दरबारबीच भएको सम्झौताको दस्तावेज हो । त्यो घोषणा आन्दोलनका कमान्डर गिरिजाप्रसाद कोइरालाको निवास महाराजगञ्जमा आन्दोलनकारी दलहरूले तयार पारेका हुन् । त्यसमा केही राजकीय शैली र भाषा मिलाएर राजाबाट पढ्ने काम भएको हो । 

राजाले सम्झौताको भावनाअनुरूप प्रतिनिधिसभा पुनःस्थापना गर्ने, गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई प्रधानमन्त्री बनाउनेलगायत काम भए । सम्झौताको अर्को पक्षले आन्दोलनको राप र तापमा नेपाली जनतालाई धोका दिएर राजसंस्थालाई पाखा लगाउने काम गर्‍यो । 

११ वैशाखको शाही घोषणामा सम्झौताका केही संकेत छन् । त्यसलाई हामीले सुक्ष्म दृष्टिले अध्ययन गर्‍यौं भने आधारहरू फेला पर्न सक्छन् । म आधिकारिक रूपमा भन्छु माओवादीबाहेकका सात राजनीतिक दलहरूले ०४७ सालको संविधानमा टेकेर संविधानसभाको चुनाव गर्ने र त्यसमार्फत् संविधान बनाउने कुरामा सहमति गरेका थिए । 

यसमा सात राजनीतिक दलको प्रतिबद्धता थियो । र, अन्तर्राष्ट्रिय समूदायको पनि प्रतिबद्धता थियो । 

पूर्वराजासँग पहिलेजस्तै सम्बन्ध

बाहिर जसरी कमल थापालाई राजा वा राजसंस्थासँग नजिक भन्छन्, त्यसको वास्तविकता र तथ्यबारे म टीका-टिप्पणी गर्न चाहन्नँ । राजाले अवसर प्रदान गरेका कारणले आफ्नो निष्ठामा इमानदारितापूर्वक काम गरिरहेको छु । त्यही भएर पनि मलाई राजाको नजिक वा विश्वासपात्र भन्छन् होला । 

तर, मभन्दा पनि बढी सुविधा र जिम्मेवारी प्राप्त गर्नेहरू धेरै थिए । राजाको १४ महिने शासन कालमा म चार महिनाको मात्र गृहमन्त्री हुँ । 'त्यसबेलाको गृहमन्त्री को' भनेर सोधियो भने 'कमल थापा' भन्छन् । तर, 'बाँकी १० महिना को गृहमन्त्री थियो' भनेर सोधियो भने जवाफ आउँछ, 'थाहा छैन ।' 

आफ्नो निष्ठामा इमानदारितापूर्वक काम गरिरहेकाले मानिसले यसो भनेका होलान् । 

११ वैशाखको सम्झौताअनुसार राजाले दरबार र गद्दी त्याग्नुपर्ने अवस्था थिएन । राजाबाट इमानदारितापूर्वक राजनीतिक दलहरूलाई सत्ता हस्तान्तरण भएको हो । त्यो सहमतिअनुसार राजसंस्थाको संरक्षण गर्ने जिम्मा पनि राजनीतिक दलकै थियो । राजसंस्थालाई विभिन्न शक्तिले संरक्षण गरिरहेका हुन्छन् । तर, मुख्य संरक्षण गर्ने शक्तिले धोका दिएपछि राजाले के गर्ने ?

१५ जेठ ०६५ भन्दा अगाडि माओवादीबाट विभिन्न प्रस्ताव राजासमक्ष आएको थियो । अझ संविधानसभाको चुनावअघि माओवादीबाट राजालाई केही प्रस्ताव गएको थियो । अन्य व्यक्ति र समूहबाट पनि राजालाई अनेक प्रस्ताव गएका थिए । तिनका बारेमा मलाई पनि जानकारी छ । उपयुक्त समयमा म त्यसलाई प्रष्ट पार्नेछु । 

संविधानसभाको चुनावअघि त्यसलाई समेत प्रभाव पार्ने गरी केही प्रस्ताव माओवादीको तर्फबाट र केही अन्य समूहबाट पनि आएका थिए । कति प्रस्तावको संवाहक त म आफैं पनि थिएँ । 

राजाले मलाई प्रष्ट रूपमा भनेको अहिले पनि याद छ, 'माओवादी वा कुनै एउटा पक्षलाई साथमा लिएर अरूलाई निषेध गर्ने र प्रजातान्त्रिक मूल्य र मान्यतालाई समाप्त पार्ने काम मबाट हुँदैन ।'

- राजा, आगो र पानीसँग म खेलबाड गर्दिनँ, जुन जोखिमपूर्ण हुन्छ । हिजो जस्तो सम्बन्ध थियो, आज पनि उस्तै छ ।

त्यतिबेलासम्म राजाको राजनीतिक दलहरूमाथि भरोसा थियो । 

२९ जेठ ०६५ मा राजाले दरबार छाड्न नचाहेको भए प्रतिवाद हुन सक्ने अवस्था थिएन । तर, नेपाली राजसंस्थाले जनताको हितभन्दा अरू केही सोचेन । १५ जेठको संविधानसभाको निर्णय मान्दिनँ भनेको भए या संवैधानिक प्रश्न उठाएको भए देशमा ठूलो मुठभेड हुने थियो । 

तर, त्यसो गर्ने राजाको चाहना थिएन । सोही कारण संविधानसभाको निर्णय सहजै कार्यन्वयन होस् भनेर २९ जेठमा पत्रकार सम्मेलन गरेर दरबार छाडेर गएको हामी सबैले देखेकै हौं ।

राजसंस्था समाप्त पार्न दलहरूको आ-आफ्नो स्वार्थले काम गर्‍यो । ००७ सालदेखि राजसंस्था वाधकका रूपमा ठान्ने केही बाह्य शक्तिको डिजाइनमा राजसंस्था समाप्त पारियो । संघीयता, गणतन्त्र र धर्म निरपेक्षता नेपालीको एजेन्डा थिएनन् । बाह्य शक्तिको एजेन्डालाई दलहरूले भरियाका रूपमा बोकेका हुन् । र, तिनलाई लाद्ने काम गरेका हुन् । 

राजाबाट जनताले चाहेमा आफू फर्किने भनाइ लगातार बाहिर आएको छ । त्यसअनुसारको उहाँको गतिविधि र सक्रियता छैन । हामी बरू कहिलेकाहीं गुनासो गर्छौं । 

राप्रपा राजसंस्था बोकेको पार्टी भएकाले राजा अलि बढी सक्रिय भइदिए हुन्थ्यो भन्छौं । राजाले अन्य राजनीतिक दलहरूसँग सहकार्य गरेर गए अलि वातावरण बन्थ्यो भन्ने हो । 

राजाले मसँग जहिले पनि भन्नुहुन्थ्यो, 'राजसंस्थाले भन्ने र गर्ने केही होइन, नेपाली जनताले गर्ने हो । म देश छाडेर गएको छैन । जनताले आवश्यक ठान्छन् भने जिम्मेवारी लिन तयार छु । ठान्दैनन् भने जहिल्यै नेपाली भएर रहने छु ।'

मेरो पूर्वराजासँग पहिलेजस्तो सम्बन्ध थियो, अहिले पनि त्यस्तै छ । ०६२/६३ को आन्दोलन अगाडि कांग्रेस र एमालेका नेताहरूको राजासँग जस्तो सम्बन्ध थियो, अहिले मेरो पनि त्यस्तै हो । के कारणले ०६२/६३ पछि सम्बन्धविच्छेद गर्नुभयो त्यो उहाँहरूलाई नै थाहा होला । 

मैलेचाहीं पूर्वराजासँगको सम्बन्धलाई निरन्तरता दिएको छु । कतिपय मानिस बजारमा मेरो राजासँगको सम्बन्धलाई लिएर अनेक टिप्पणी गर्छन् । राजा, आगो र पानीसँग खेलबाड गर्ने काम म गर्दिनँ, जुन जोखिमपूर्ण हुन्छ । 
(बालकुमार नेपालसँग कुराकानीमा आधारित)