भाइ–बहिनीको मायाको प्रतिक ‘सामाचकेवा’

जनकपुरधाम- अचेल साँझ हुने वित्तिकै मिथिला क्षेत्रको प्रायः हरेक घरमा लोकभाकामा सुरिलो गीत सुन्न पाइन्छ । मिथिलामा अत्यन्तै लोकप्रिय यस्ता गीतहरुले भाइ बहिनीको अमर प्रेमको प्रतिक मानिने सामा चकेवा पर्वको महिमा बयान गरिरहेको हुन्छ ।

सामा चकेवाको सन्दर्भमा अहिले मिथिला क्षेत्रको घरघरमा अलग्गै उत्साह छ । दिउँसो माटोबाट तयार पारिएका आकृतिहरु घाममा सुकाई राती रातो डाला (ढाकी) मा राखेर दीप, बाली घरबाट बाहिर अन्य साथीहरुसँग मिलेर लोकभाकामा गीत गाउँदै सामा खेल्ने परम्परा रहेको छ ।

परम्परागत विश्वासको आधारमा सामा चकेवालाई शित र दुबो खुवाउने चलन रहेको छ । मिथिलानी महिला तथा किशोरीहरु आ–आफ्नो डाला एक ठाउँमा राखी आफू चारैतिर वृत्ताकारमा बस्छन् र गीत गाउँदै डालालाई दाहिने हातले बढाउँदै बाँया हातले आफुतिर तान्छन् ।

पूर्र्णीमाको दिन दिदी बहिनीले आफ्ना दाइ भाइलाई निमन्त्रण गर्छन । दाइ भाइले घुँडामा राखेर सबै मुर्ती भाँच्छन र ती मुर्तीलाई जोतेको खेतमा बिसर्जन गरिन्छ । सोहि क्रममा दिदी बहिनीले दाजु भाइलाई च्युरा, दही, मिष्ठान, लगायतका मिठा पकवानहरु भोजन गराउने गर्दछन् ।

छठ पर्वको खरनादेखि कार्तिक पूर्र्णीमासम्म मनाइने सामा चकेवा पर्वले मिथिलामा अलग्गै उल्लास थपेको छ।

मिथिला संस्कृतिमा भाइ बहिनीबीचको मायाको प्रतिकको रुपमा सामाचकेवा पर्वको आकर्षण विस्तारै घट्दै गएको देखिएको छ । विगतमा सबैले मनाउँदै आएको यो पर्व सहरी क्षेत्रबाट लोप प्रायः भइसकेको संस्कृति विद्हरु बताउँछन् ।

लोक संस्कृतिको पर्वको रुपमा समेत लिइएको यस पर्वको संवद्र्धन र प्रवद्र्धन गर्न सबैले पहल गर्नुपर्ने आवश्यक्ता रहेको प्राध्यापक परमेश्वर कापडिले बताए । आधुनिकताको प्रभाव र समयअभावका कारण लोकसंस्कृतिको झल्को दिने सामाचकेवा पर्व समयक्रमसँगै लोपहुँदै जानु चिन्ताको विषय रहेको उनको भनाइ छ ।

सामाचकेवाको महत्वलाई हेर्दै जनकपुरमा प्रदर्शनीको तयारी गरिएको छ । मिथिलामा भाइ बहिनीबीचको प्रेमबारे वर्णन गर्ने सामाचकेवा पर्वलाई संरक्षण र प्रवद्र्धन गर्ने उद्देश्यले जनकपुरस्थित मिथिला नाट्यकला परिषदले प्रदर्शनीको तयारी गरेको हो ।

परिषदका अध्यक्ष परमेश झाले विगतमा सबैले मनाउने गरेको सामाचकेवा पर्वको संवद्र्धन गर्न २५ कार्तिकमा प्रदर्शनीको तयारी गरिएको जानकारी दिए ।