'बुर्का' भन्दा धेरैमाथि उठेकी मोहना

काठमाडौं- संवैधानिक परिषदले राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोगका पदाधिकारीहरू सिफारिस गर्‍यो । संसदीय सुनुवाई पनि सकियो । तर, सिफारिस केही समय रोकियो । त्यसको कारण थियो, आयोग समावेशी नभएको संसदीय समितिको प्रश्न । संवैधानिक परिषदले जवाफ पठायो- ‘आयोग एकदमै समावेशी छ । यसमा मोहना अन्सारी हुनुहन्छ । उहाँ महिला, मुस्लिम समुदायको र अल्पसंख्यक पनि हुनुहुन्छ ।’

संसदीय समितिमा अन्सारीविरुद्ध संसदीय सुनुवाइमा उजुरी परेका थिएनन् । र, उनी आयोगको सदस्य छनोट भइन् ।

उनी आफ्नो रोल मोडेल ठान्छिन्, शैलजा आचार्य र डा. शान्ता थपलियालाई । कुनै समय उनीहरू सामुन्ने उभिएर भाषण दिन पाएकी थिइन् । करिब आठ मिनटको त्यो समय उनलाई निकै महत्वपूर्ण र विशेष लाग्छ रे, अझै पनि । त्यतिबेलाका तस्बिर र आफूले गरेको नोट उनी अझै खोजिरहेकी छन्, भेटेकी छैनन् ।

बाल्यकालकी मोहना निकै चुलबुले, चञ्चले र चकचके थिइन् रे । बाल्यकालको सम्झना गर्दा उनको मुहारमा चमक र मुस्कान फैलिएको थियो ।

वर्षायाममा माछा मार्न जानु उनको सबैभन्दा ठूलो सोख । गाली खाए पनि त्यो इच्छाले उनलाई बल्छी लिई पोखरीतिर तानिहाल्थ्यो । पिताको आज्ञा अवज्ञा गर्दै उनी पोखरीको डिलमा पुगिछाड्थिन् । गर्मीका बेला उनका पिताले स्कुलबाट फर्केपछि एक घण्टा सुत्ने नियम लगाएका थिए, घरमा । भाइ र उनी नटेरी पोखरीतिर दगुर्थे । कहिलेकाहीं त खाटमा डोरीले बाँधेर राख्थे रे । तर, डोरी छुटाएर भाग्न उनीहरू अभ्यस्त भइसकेका थिए ।

हरेक गल्ती र समाजलाई अपाच्य हुने कामबारे बाबु-आमाले सम्झाउँथे । मानिसका अगाडि उनीहरूलाई गिज्याउँदैथे । बिहान चार बजे उठेर पढ्नुपथ्र्यो । खाजा र खाना खानुअघि हात खुट्टा नधोई बसे बाबुको थप्पड सहनुपथ्र्यो । साँच्चै घरमा कडा अनुशासन थियो । तर, त्यसमा मायाको सन्तुलन पनि थियो । ‘पिता निकै कडा स्वभावको हुनुहुन्थ्यो, हामीलाई भने निकै चकचक गर्नुपर्ने,’ उनी सम्झिन्छिन् ।
 
दुई भाइ, तीन दिदी-बहिनी र बाबु-आमासहितको परिवारमा आर्थिक समस्या उस्तै थियो । परिवारमा हरेक समस्या मिलेर सामना गर्ने बानी बसेको थियो । आपसी समझदारीको उदाहरण थियो, उनको परिवार । फर्निचर पसल आर्थिक उपार्जनको एक मात्र स्रोत थियो । घरका सबै मिलेर पसल राम्रोसँग चलाएका थिए ।

अनुशासित मिजाज

मानिसहरूसँग छिटो घुलमिल हुन सक्छिन्, मोहना । र, अनुशासित मिजाजकी छन् । बाल्यकालमा उपद्रो धेरै गरिन् रे । उनलाई बाइक सिक्न मन पथ्र्यो । बाबुको वर्कसपमा बाइक सिकिसकेपछि पहिलो पटक एक्लै चलाउँदै गेटसम्म पुगिन् । गेटमा एक जना उभिएका थिए । उनले ती व्यक्तिलाई बचाउन जानीजानी बाइक लडाइन् । ‘त्यो मेरो जीवनको शायद गम्भीर र स्टुपिड मिस्टेक थियो,’ उनी भन्छिन्, ‘अहिले पनि ती व्यक्तिसँग भेट हुँदा आफूलाई बचाएका धन्यवाद दिन्छन् ।’

विद्यालयमा केटाहरू सोझी केटी देख्यो कि जिस्क्याउने, बेन्चमा बस्न जाने गर्थे । त्यस्ता केटाहरूलाई बेस्मारी भकुर्थिन् उनी । 

समाजभन्दा पृथक मोहना

उनी आफैंले रोजेकी हुन्, जीवन साथी । जुन कुरा समाजलाई अपाच्य थियो, उनले त्यही गरिन् । विवाह र पढाइमा एक रोज्नुपर्ने थियो । उनले विवाह रोजिन् । उनका जीवन साथीले भने विवाहपछि पढाइ र सार्वजनिक जीवनका लागि भरमग्दुर साथ दिए ।

बाल्यकालमा केटाहरूको संगतमा गुच्चा र डण्डीबियो खेल्ने अनि साइकल कुदाउने गर्थिन् । बाबुलाई टोल छिमेककाले सुनाउँथे, ‘तिम्री छोरी आज रूख चढ्दै थिई, जामुन झार्दै थिई ।’ उनी भने त्यसको कुनै परवाह नगरी खोलामा नुहाउन जान्थिन्, त्यो पनि स्कुल डे«स नै नफेरी । 

उनी भन्छिन्, ‘म यस्तो समाजबाट आएकी हुँ, जहाँ महिलाको स्थान निकै संकुचित थियो । त्यहाँ केटीको सानो व्यवहारले पनि निकै फरक पथ्र्यो ।’



व्यक्तिगत र सार्वजनिक जीवनको फ्युजन

सार्वजनिक र व्यक्तिगत जीवन एकसाथ चलाउनु निकै ग्राहो कुरा हो । उनको समुदायका लागि त झनै ग्राहो थियो । विवाहपछि उनलाई निकै ग्राहो भयो । तर, श्रीमान्को सहयोगबाट उनी अगाडि बढिरहिन् । उनका अनुसार मुसलमान समुदायमा अहिलेजति पनि खुला हुन असामान्य कुरा थियो ।

विवाहअघि उनले स्नातक पढ्न बाँकी थियो । श्रीमान्को सहयोगका कारण उनले पढाइमा लाग्न पाइन् । ‘श्रीमान्, परिवार र साथीभाइको निरन्तर सहयोगको कारण आज यो स्थानमा छु,’ उनी भन्छिन् ।

बीच-बीचमा ‘बे्रक’ भए पनि मोहनामा पढाइप्रतिको लगाव कायमै रह्यो । त्यही लगावले पढाइका लागि ऊर्जा दिएको उनी बताउँछिन् । 

पृथ्वीनारायण शाहले भनेजस्तै नेपाल चार जात ३६ वर्णको फूलबारी हो । तर, यहाँ  गुलाफ र सूर्यमुखी फूल दुवैको विविधतालाई समान रूपमा लिने परिपाटी छैन । गुलाफ नै सबै रोजाइ हुन्छ । त्यसरी नै पिछडिएका र  त्यसमा पनि मुसलमान महिलामा नैराश्यता बढी झल्किन्छ । उनलाई भने सबै सीमा भत्काउने अनौठो ऊर्जा प्राप्त भएको छ ।

बेला-बेलामा उनलाई आफ्नै जातिप्रति पूर्वाग्रही भएको आरोप पनि नलाग्ने होइन । तर, उनलाई त्यस्तो पटक्कै लाग्दैन । आफूलाई आवाजविहीनहरूको आवाज ठान्छिन् । त्यसै पनि उनी आवाजविहीन समाजकी सदस्य हुन् ।

पत्रकारितादेखि परामर्शदातासम्म

उनले विभिन्न मुलुकको यात्रा गर्ने अवसर पाएकी छन् । पत्रकारिता उनको करिअरको शुरूवात थियो । स्थानीयदेखि राष्ट्रियस्तरका पत्रपत्रिकासम्ममा उनले काम गरेकी थिइन् । समाज सेवामा पनि उनको रुचि छ । साढे चार वर्ष वकालत पेशा अपनाइन् । साढे चार वर्ष जागिर पनि खाइन् । र, जनजातिसम्बन्धि अनुसन्धानका काममा पनि संलग्न भइन् ।

संयुक्त राष्ट्रसंघीय विकास कार्यक्रम (यूएनडीपी) मा पनि काम गर्ने अवसर पाइन् । ‘म भाग्यमा भन्दा कर्ममा विश्वास राख्थें तर महिला आयोगबाट आएको अफर भाग्य पनि होजस्तो लाग्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘किनकि, मलाई नीति निर्माणको तहमा पनि काम गर्छुजस्तो लागेको थिएन । सामान्य जागिर वा अनुसन्धानमा लाग्छु होला भन्ने लाग्थ्यो ।’
 

महिला आयोगकी एक सदस्य संविधानसभा सदस्य बनेपछि पद खाली भएको थियो । जानु कि नजानु भन्ने द्विविधामा परिन्, मोहना । करिब दुई साता लगाएर महिला आयोगको सदस्य बन्ने निर्णय लिइन् । त्यसबाट उनको जीवनले अर्कै मोड लियो । र, उनी सञ्चारमाध्यममा छाइन् ।

महिला आयोगको कार्यकाल सकिँदै गर्दा पुनः जागिरको ‘अफर’ आयो । आइडिया इन्टरनेसनल नामको संस्थामा ‘सिनियर एडभाइजर’को पदमा नियुक्ति पाइन् ।

उक्त संस्थाले संसदीय नीति नियमबारे काम गथ्र्यो । त्यहाँ रहेर पनि उनले महिला तथा संविधान निर्माणको क्षेत्रमा अनुभव हासिल गरिन् । जागिरकै क्रममा राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोगको सदस्य बन्ने ‘अफर’ पाइन् । एकै व्यक्तिले दुई वटा सार्वजनिक पद पाउन नहुने बताउँदै आलोचना पनि भयो । तर, उनी प्रतिस्पर्धाबाट आइन्, कसैले रोक्न सक्ने कुरा थिएन ।

अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूले व्यावसायिक मानिस खोज्छन् । स्पष्ट वक्ता र व्यावसायिक हुनु जरूरी छ, त्यसका लागि । व्यावसायिक क्षमताकै कारण उनले अन्तर्राष्ट्रिय संस्थामा काम गर्ने मौका पाइन् ।

गणतन्त्रपछि मुसलमान समुदायले पनि आफ्ना चाडपर्वमा सार्वजनिक बिदा पाउन थाले । त्यो समावेशिताको उदाहरण भएको मोहना बताउँछिन् । ‘म खुशी छु, आफ्नो समुदायलाई चिनाउन पाएकी छु,’ उनी भन्छिन्, ‘तर, दुःख लाग्छ, मेरो समुदायबाट अपेक्षाकृत सहभागिता बढ्न सकेको छैन ।’

मुस्लिम महिला त्यो पनि अल्पसंख्यक । ‘म मोहना अन्सारी’ भन्न सक्ने पहिचान त्यसैले दिएको छ । उनी भन्छिन्, ‘यदि, म यो समुदाय नभएको भए मान्छेले चिन्दैनथे होला ।’