आजबाट नयाँ मुलुकी ऐन लागू : यस्ता छन् जान्‍नै पर्ने प्रावधान

काठमाडाैं- एक सय पैसट्ठी वर्ष पुरानो मुलुकी ऐनलाई प्रतिस्थापन गर्दै शुक्रबारदेखि नयाँ कानुन लागु भएको छ । जंगबहादुर राणा प्रधानमन्त्री भएका बेला १९१० सालमा बनाइएको मुलुकी ऐन खारेज गरी मुलुकी अपराध संहिता र मुलुकी देवानी संहिता आजदेखि लागू गरिएकाे हो । 

जंगबहादुरले बेलायतको भ्रमणपछि प्रचलित धर्म, परम्परा, प्रचलन र रीतिलाई आधार बनाएर मुलुकी ऐन तर्जुमा गरेका थिए । लागू भएको १६५ वर्षपछि यो ऐनलाई प्रतिस्थापन गरिएको छ । यद्यपि यो ऐनलाई २०२० सालमा संशोधन गरिएको थियो । 

आजदेखि कार्यान्वयनमा आएकाे ऐनमा मुलुकी अपराध (संहिता) ऐन २०७४, मुलुकी फौजदारी कार्यविधी (संहिता) ऐन २०७४, फौजदारी कसुर (सजाय निर्धारण तथा कार्यान्वयन) ऐन २०७४, मुलुकी देवानी (संहिता) ऐन २०७४ र मुलुकी देवानी कार्यविधी (संहिता) ऐन २०७४ रहेका छन् । यी संहितालाई संसद्ले गत साउन २६ गते पारित गरेको थियाे । 

जन्मदेखि मृत्युसम्मका सबै संस्कार समेटिएको मुलुकी ऐन परिवर्त गरि नयाँ संहिताका बनाइएको हो । नयाँ कानुनमा पीडितलाई पीडकले क्षतिपूर्ति भराउनेसहितको व्यवस्था गरेको छ । मुलुकी ऐनले समेट्न नसकेका व्यबहारिक  विषयलाई परिभाषित गर्दै संहितामा उल्लेख गरिएको छ । 

मुलुकी अपराध संहितामा विभिन्न ६ अपराधमा आजीवन कैद तोकिएको छ । क्रुर यातना दिई वा निर्ममतापूर्वक ज्यान मारेमा, वायुयान अपहरण गरी वा वायुयान विष्फोट गरी ज्यान मारेमा, अपहरण वा शरीर बन्धक गरी ज्यान मारेमा, पेय पदार्थमा विष हाली मारेमा, कुनै पनि जातजाति वा सम्प्रदायको अस्तित्व नै लोप हुने जाति हत्या गर्ने उद्देश्यले कसूर गरेमा र जबर्जस्ती करणी गरेमा त्यस्ता अपराधीले आजीवन कैद भुक्तान गर्नुपर्नेछ ।

यसैगरी जन्मकैदलाई २५ वर्ष बनाइएको छ । यसअघि २० वर्ष जन्मकैदको रुपमा सजाय राखिएको थियो । 

के छ अपराध संहितामा ?

-सार्वजनिक आवागमनमा बाधा पुर्‍याए ३ वर्षसम्म कैद वा ३० हजार रुपैयाँसम्म जरिवाना वा दुवै 

-नभए/नगरेको अफवाह फैलाए १ वर्षसम्म कैद हुन सक्ने 

-झूटो अभियोगमा उजुरी दिए जुन अभियोग लगाएको हो, त्यसैको आधासम्म सजाय हुन सक्ने

-खाद्य पदार्थमा मिसावट गरे ५ वर्षसम्म कैद र ५० हजारसम्म जरिवाना हुने

-कमसल वस्तुलाई असल भनी बेचे ३ वर्षसम्म कैद हुन सक्ने 

-सार्वजनिक ठाउँमा अरूलाई अभद्र व्यवहार गरे १ वर्षसम्म कैद हुन सक्ने 

-सार्वजनिक स्थलमा अश्लील बोले ६ महिनासम्म कैद वा ५ हजारसम्म जरिवाना वा दुवै 

-राष्ट्रिय गान, झन्डा र निसान छापको अपमान गरे ३ वर्षसम्म कैद हुन सक्ने 

-बालबालिकालाई फकाएर कसुर गर्न लगाए आफैंले गरेसरह सजाय

यस्ता प्रावधान छन् देवानी संहितामा

-मञ्जुरी नलिई कसैको तस्बिर खिच्न नपाइने, निजी जीवनबारे प्रकाशन/प्रसारण गर्न नपाइने 

-केटाकेटी दुवैले २० वर्ष नपुगी विवाह गर्न नपाउने 

-कुनै पुरुषको शारीरिक सम्पर्कबाट शिशु जन्मिएको प्रमाणित भए स्वत: विवाह भएको मानिने 

-सम्बन्धविच्छेदका लागि पुरुष पनि सिधै अदालत जान सक्ने 

-मातृत्व वा पितृत्व दुवैका आधारमा सन्तानको पहिचान हुने 

-प्रत्येक छोराछोरीले आमाबाबुलाई आदर, सम्मान र हेरचाह गर्नुपर्ने 

-गर्भको शिशु पनि अंशको हकदार हुने 

-कम्तीमा १४ वर्ष पुगेको व्यक्तिलाई मात्र उसको मञ्जुरी लिई काममा लगाउन सकिने 

-कसैलाई पनि दिनमा ८ घण्टाभन्दा बढी काममा लगाउन नहुने